Η επιθυμία για τη δημιουργία αυτόματων ανθρωποειδών πρωτοεμφανίζεται ήδη από την εποχή του Ομήρου (8ος αι. π.Χ.). Σύμφωνα με το μύθο ο τεχνίτης θεός Ήφαιστος κατασκεύασε τις χρυσές αυτόματες υπηρέτριες (που διέθεταν εξυπνάδα, ομιλία και δύναμη) και ο πολυμήχανος Δαίδαλος τις αυτόματες Αριάδνη και Αφροδίτη. Όμως το γνωστότερο μυθικό ανθρωποειδές της αρχαιότητας ήταν ο γιγάντιος, χάλκινος Τάλως. Ήταν ένας άγρυπνος φύλακας της Κρήτης που περιέτρεχε την ακτογραμμή του νησιού και κρατούσε σε απόσταση τα εχθρικά πλοία που πλησίαζαν πετώντας τους τεράστιες πέτρες (Απολλώνιος ο Ρόδιος).  Έκαιγε τους εισβολείς με την ανάσα του και το πυρακτωμένο σώμα του. Διέθετε μία και μοναδική φλέβα με το «αίμα των αθανάτων» που ξεκινούσε από το λαιμό και κατέληγε στον αστράγαλό του όπου ένας χάλκινος πείρος έκλεινε την έξοδό της. Ιστορικά ρομπότ εμφανίζονται την ελληνιστική περίοδο με σημαντικότερο το ρομπότ – υπηρέτρια του Φίλωνος του Βυζαντίου (3ος αιώνας π.Χ.) το οπoίο περιγράφει με λεπτομέρειες στο τεχνικό σύγγραμμά του «Πνευματικά».

Από τον 6ο αιώνα π.Χ. για τον ταχύ υπολογισμό πολύπλοκων πράξεων χρησιμοποιήθηκαν αριθμητήρια-άβακες με πενταδικό σύστημα αρίθμησης, βασισμένα στο ακροφωνικό (Αττικό) σύστημα, όπου το αρχικό γράμμα κάθε κατηγορίας (μονάδα, πεντάδα, δεκάδα, κ.ο.κ.) δηλωνόταν με το πρώτο γράμμα της. Ο Απολλώνιος ο Περγαίος στο απολεσθέν σύγγραμμά του «Ωκυτόκιον» περιέγραφε έναν σύντομο τρόπο υπολογισμού πολλαπλασιασμών, διαιρέσεων κ.ά., που αποτελεί πρόδρομο των σύγχρονων αριθμομηχανών. Για την επίλυση πολύπλοκων εξισώσεων και την εύρεση περίπλοκων αριθμών επινοήθηκαν κινηματικοί υπολογιστικοί μηχανισμοί, όπως το μεσολάβιον του Ερατοσθένη, ο κυβιστής του Πλάτωνος, ο τριχοτόμος του Νικομήδη, και αλγόριθμοι, όπως το κόσκινο του Ερατοσθένη. Για τον υπολογισμό ημερολογίων και περιοδικών αστρονομικών φαινομένων επινοήθηκαν ευφυέστατοι πολύπλοκοι υπολογιστικοί μηχανισμοί π.χ. τα πλανητάρια και οι ουρανόσφαιρες του Αρχιμήδη και του Ποσειδωνίου (3ος αι. π.Χ.), που με τη χρήση συνεργαζόμενων οδοντωτών τροχών προσομοίωναν &με θαυμαστή ακρίβεια, σύμφωνα με τον Κικέρωνα& τις τροχιές και τις εκλείψεις του ηλίου, της σελήνης και των πέντε γνωστών πλανητών. Είναι εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι διασώθηκε ένας παρόμοιος μηχανισμός (από το ναυάγιο των Αντικυθήρων), που κατασκευάστηκε το 2ο αι. π.Χ. και τα υπολείμματά του εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Η τέχνη της κατασκευής των αυτόματων θεάτρων ανάγεται στην κλασσική περίοδο. Ο Αριστοτέλης τα μνημονεύει ως τα «αυτόματα-θαύματα», τα οποία προκαλούσαν έκπληξη στους θεατές που δεν γνώριζαν την αιτία της κίνησής τους. Κατά την ελληνιστική περίοδο σημειώνεται αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας, με την αυτοματοποιητική να αποτελεί το επιστέγασμα των τεχνολογικών επιτευγμάτων της εποχής, καθώς οι επιμέρους λειτουργίες της περιλάμβαναν όλους τους τομείς της μηχανικής. Οι κατασκευαστές των αυτόματων θεάτρων, που παρουσίαζαν αυτόματα την πλοκή ενός μύθου με κινούμενη εικόνα, ήχο και φωτορεαλισμό, διαγωνίζονταν μεταξύ τους για την ομορφότερη και ρεαλιστικότερη παράσταση. Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς στο σύγγραμμά του «Περί Αυτοματοποιητικής» διασώζει το αυτόματο θέατρο του Φίλωνος του Βυζαντίου (3ος αιώνας π.Χ.), το οποίο θεωρούσε ως το καλύτερο όλων. Περιγράφει με λεπτομερείς κατασκευαστικές οδηγίες τον τρόπο αυτόματης λειτουργίας του μύθου του Ναυπλίου, ενός «επεισοδίου» από τη δημοφιλή «σειρά» του Τρωικού πολέμου που είχε «σκηνοθετήσει» ο Φίλων.

Οι τηλεπικοινωνίες, όπως έχει αποδείξει η ιστορία, καθόρισαν και καθορίζουν όχι μόνο την έκβαση ενός πολέμου αλλά και την τύχη ενός ολόκληρου πολιτισμού. Για παράδειγμα, η εξάπλωση των ελληνικών πόλεων-κρατών σε όλη τη Μεσόγειο αλλά και η περίφημη εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν θα είχαν ολοκληρωθεί με επιτυχία χωρίς ένα σπουδαίο δίκτυο τηλεπικοινωνιών. Η χρήση της απλής πυρσείας (τρόπου μετάδοσης μηνύματος με φωτιά) και η δημιουργία δικτύου φρυκτωριών (σταθμών αναμετάδοσης του μηνύματος) από την πρωιμότατη εποχή του Τρωικού πολέμου (12ος αιώνας π.Χ.) αποτελεί έναν εκπληκτικό και πρακτικότατο τρόπο μετάδοσης ενός καθορισμένου μηνύματος από την περιφέρεια στο κέντρο του μυκηναϊκού κόσμου.

Η ανάγκη για ταχεία μετάδοση πολλαπλών και διαφορετικών μηνυμάτων οδήγησε τους Έλληνες στην εκπληκτική ιδέα της κατασκευής του υδραυλικού τηλέγραφου (4ος αιώνας π.Χ.), μιας υδραυλικής συσκευής που απαιτούσε τη χρήση ενός μόνο πυρσού για τη μετάδοση προσυμφωνημένων μηνυμάτων.

Η ανάγκη της ασφαλούς μετάδοσης οποιουδήποτε μηνύματος οδήγησε στην ευφυέστατη επινόηση της κωδικοποιημένης πυρσείας (μεταβίβαση του μηνύματος γράμμα-γράμμα, 3ος αιώνας π.Χ.) με συνδυαστικό σύστημα πυρσών και αναπόφευκτη, όμως, αύξηση του αριθμού των φρυκτωριών, λόγω της αδυναμίας διάκρισης των πολλαπλών διαφορετικών πυρσών σε μεγάλη απόσταση.

Η επινόηση και η χρήση τόσο εξελιγμένων συστημάτων, προδρομικών της σύγχρονης τεχνολογίας και μοναδικών στο είδος τους παγκοσμίως μέχρι και τον 16ο αιώνα, καθιστούν τους Έλληνες θαυμαστούς πρωτοπόρους και στο χώρο των τηλεπικοινωνιών.

Η πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη κρυπτογραφική μέθοδος για την αποστολή μηνυμάτων κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων ήταν η κρυπτεία σκυτάλη. Επινοήθηκε ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. και βασιζόταν στη μετάθεση των γραμμάτων που συγκροτούσαν το μήνυμα. Ο περίφημος Ακαρνάνας στρατηγός Αινείας ο Τακτικός στο βιβλίο του «Πολιορκητικά» περιγράφει μερικούς εξαιρετικούς τρόπους κρυπτογραφίας, όπως τη χρήση συνδυασμού στιγμών αντί των φωνηέντων (π.χ. Διονύσιος καλός – Δ :: :·: Ν ::: Σ :: :·: Σ Κ · Λ :·: Σ) ή τη χρήση σημαδεμένων γραμμάτων πάνω σ’ ένα άσχετο μήνυμα. Ο ίδιος επινόησε, επίσης, έναν ευφυέστατο κρυπτογραφικό δίσκο.

Η αστρονομία είναι άλλη μια κατεξοχήν ελληνική επιστήμη, αφού θεμελιώθηκε σε βάθος από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και αστρονόμους. Είναι ανεκτίμητα τα δώρα που προσφέρθηκαν στον παγκόσμιο πολιτισμό: η αντίληψη για τη σφαιρικότητα της γης (Πυθαγόρας, 6ος αιώνας π.Χ.), το ηλιοκεντρικό σύστημα (Αρίσταρχος ο Σάμιος, 310-230 π.Χ.), η ακριβής μέτρηση της περιφέρειας της γης, (Ερατοσθένης, 276-192 π.Χ.), ο ακριβής κατάλογος 1.030 αστέρων με πολικές συντεταγμένες και φαινόμενο μέγεθος (Ίππαρχος, 2ος αιώνας π.Χ.) κ.ά. Παράλληλα, επινοήθηκαν μαθηματικά μοντέλα και όργανα για τον υπολογισμό και την πρόβλεψη των εκλείψεων του Ηλίου και της Σελήνης, καθώς και τη φαινόμενη κίνηση των πλανητών. Η ακρίβεια των αστρονομικών οργάνων της Ελληνιστικής εποχής αλλά και οι διαχρονικές παρατηρήσεις των παλαιότερων αστρονόμων ήταν τέτοιες, που επέτρεψαν στον Ίππαρχο να ανακαλύψει ακόμη και το φαινόμενο της μετάπτωσης των ισημεριών (ισοδύναμο με την περιοδική μετάπτωση του άξονα περιστροφής της γης) κάθε 26.000 περίπου χρόνια, αλλά και να υπολογίσει με ακρίβεια τη διάρκεια του (ηλιακού) έτους σε 365+1/4-1/304 (365,24671) ημέρες.

Η αυτοκίνηση και η αυτόματη πλοήγηση πρωτοεμφανίζονται στην εικοστή (Σ) ραψωδία της Ιλιάδας (8ος αιώνας π.Χ.). Εκεί, ο Όμηρος επινοεί τους «είκοσι αυτόματους τρίποδες με χρυσές ρόδες», που κατασκεύασε ο Ήφαιστος, ο τεχνολόγος Ολύμπιος θεός. Αυτο- κινούμενοι και χωρίς οδηγό, έρχονταν στη σύναξη των θεών, τους σέρβιραν και επέστρεφαν. Αν και δεν υπάρχει σαφής τεχνική περιγραφή και ρεαλιστικό τεχνολογικό υπόβαθρο, το εδάφιο είναι σημαντικότατο, γιατί υποδηλώνει το γενικότερο ενδιαφέρον των αρχαίων Ελλήνων για το αυτοκινούμενο και αυτοπλοηγούμενο όχημα.
Οι μυθικές αναφορές του Ομήρου γενικά για τον αυτοματισμό και τις αυτόματες μηχανές είναι πολλές, όπως οι αυτόματες πύλες, οι χρυσές θεραπαινίδες, οι χρυσοί κύνες – φύλακες, τα νοήμονα πλοία των Φαιάκων κ.ά. Όμως, τον 4ο αιώνα π.Χ. η τεχνολογία αυτοκίνησης έχει γίνει ήδη εφικτή, αφού ο Αριστοτέλης στην «Μετά τα φυσικά» πραγματεία του εξυμνεί αυτά τα θαυμαστά υπαρκτά αυτόματα της εποχής του.

Οι αυτόματοι τρίποδες του Ηφαίστου και το αυτοπλοηγούμενο αυτοκίνητο γίνονται πραγματικότητα κατά την ελληνιστική εποχή από τους Αλεξανδρινούς μηχανικούς του 3ου αιώνα π.Χ., και κυρίως από τον Φίλωνα τον Βυζάντιο. Η κινητήρια δύναμη οφείλεται συνήθως στην ελεγχόμενη κάθοδο ενός μολύβδινου βάρους (δυναμική ενέργεια). Η περιστροφή των τροχών και η αυτόματη πλοήγηση του οχήματος επιτυγχάνονται από την έλξη περιελιγμένων σχοινιών (προγραμματισμένων σύμφωνα με το επιθυμητό σχέδιο πορείας πάνω σε πίρους) στους κινούμενους άξονές τους.

Η σημαντικότερη ατμοκίνητη μηχανή της αρχαιότητας είναι η αιολόσφαιρα, ένας ατμοστρόβιλος, που διασώζει και περιγράφει ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (1ος αι. π.Χ.) στα «Πνευματικά» του. Μια σφαίρα εδράζεται πάνω από έναν κλειστό λέβητα και επικοινωνεί μαζί του. Το νερό του λέβητα θερμαίνεται, ατμοποιείται και εξέρχεται με ταχύτητα από τα δύο καμπυλωμένα ακροφύσια της σφαίρας, που περιστρέφεται δαιμονισμένα, σύμφωνα με την αρχή διατήρησης της ορμής και τον νόμο δράσης-αντίδρασης. Με δεδομένη τη δυνατότητα ελεγχόμενης μετάδοσης της κίνησης κατά την ελληνιστική εποχή, αν οι κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικές συνθήκες το επέτρεπαν, η θαυμαστή αυτή καινοτομία θα μπορούσε να είχε οδηγήσει στη «Βιομηχανική επανάσταση» περίπου 2000 χρόνια πριν, με απρόβλεπτες εξελίξεις για την ανθρωπότητα.

Η αρχή της αεριοπροώθησης, μέσω της ισχυρής εκτόνωσης ενός συμπιεσμένου αερίου, πρωτοεμφανίζεται με την ιπτάμενη περιστερά, την οποία εφηύρε ο Αρχύτας ο Ταραντίνος (από τον 5ο αι. π.Χ.) και διέσωσε ο Φαβωρίνος στην «Παντοδαπή ιστορία» και ο Αύλος Γέλλιος στο έργο του «Αττικαί Νύκτες». Πρόκειται για μια καταπληκτική πτητική μηχανή, προγονική της σύγχρονης πυραυλοκίνητης τεχνολογίας.

Στην ελληνιστική Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων μεταφέρθηκε, εξελίχθηκε και γιγαντώθηκε όλη η πρότερη ελληνική σκέψη ενώ παράλληλα βρήκε την απόλυτη πρακτική εφαρμογή της. Άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών από ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο συνέρρευσαν και στελέχωσαν το θαυμαστό «Μουσείο» της με την περίφημη «Βιβλιοθήκη» του, που μάλιστα βρίσκονταν εντός του ανακτορικού συγκροτήματος.

Εκεί έζησαν και έδρασαν σπουδαίοι επιστήμονες όπως ο Απολλώνιος, ο Αρίσταρχος, ο Κόνων, ο Ίππαρχος, κ.ά. αλλά και τρεις σπουδαίοι μηχανικοί, ο Κτησίβιος (3ος αι. π.Χ.), ο Φίλων ο Βυζάντιος (3ος αι. π.Χ.) και ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (1ος αι. π.Χ. – 1ος αι. μ.Χ.) που ήταν οι εμπνευστές των περίφημων αυτόματων μηχανών. Το εξαιρετικό έργο τους μετά το τέλος του ελληνορωμαϊκού κόσμου διαδόθηκε και επέδρασε στον αραβικό πολιτισμό για να μεταλαμπαδευτεί κατά την Αναγέννηση σε όλη την Ευρώπη. Δυστυχώς αρχαιοελληνικά και αραβικά χειρόγραφα με έργα του Φίλωνος και του Ήρωνος, που επηρέασαν ακόμη και τον Ντα Βίντσι, δεν έχουν ακόμη μεταφραστεί στα νεοελληνικά.

Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα, ένας πολυπράγμων μηχανικός, ένας εκπληκτικός εφευρέτης, ένας ευφυέστατος μαθηματικός, ένας μεθοδικός επιστήμων (ο Ντα Βίντσι της αρχαιότητας) και ταυτόχρονα ένας θαυματοποιός, ένας μάγος των τεχνασμάτων (ο Κόπερφιλντ της εποχής του). Δεν είναι τυχαίο που σώζεται ολόκληρο σχεδόν το έργο του, αλλά αυτό είναι αποτέλεσμα του θαυμασμού που ένιωθαν γι’ αυτόν οι αμέτρητοι αντιγραφείς του (Έλληνες, Ρωμαίοι, Άραβες, κ.ά.). Κι όμως, σπανίως απαντάται το βιογραφικό του σε μια ελληνική εγκυκλοπαίδεια. Στο βιβλίο του «Πνευματικά» περιγράφει ογδόντα περίπου αυτοματισμούς (βελτιώσεις των αντιστοίχων του Φίλωνος οι περισσότεροι) που αποτελούν μια εξαιρετική πρακτική εφαρμογή όλων των τότε γνωστών αρχών των Φυσικών Επιστημών. Με την επινόηση της Αιολόσφαιρας πρωτοεφαρμόζεται παγκοσμίως η αρχή της ατμοκίνησης και τίθενται οι βάσεις για τη Βιομηχανική Επανάσταση που όμως δεν συντελείται ποτέ λόγω των υφιστάμενων οικονομικοκοινωνικοπολιτικών παραγόντων με ανυπολόγιστες συνέπειες για την ανθρωπότητα. Στο βιβλίο του «Αυτοματοποιητική» περιγράφει το κινητό αυτόματο (ένα αυτοκινούμενο προγραμματιζόμενο όχημα) και το εκπληκτικό «στατόν» αυτόματο θέατρο (τον «κινηματογράφο» των αρχαίων Ελλήνων με κινούμενη εικόνα και ήχο, πρόγονο των κινουμένων σχεδίων). Επί του θεάτρου αυτού με τη χρήση πολλών μικρομηχανισμών που κινούνται από τη σοφή περιέλιξη δεκάδων μέτρων χρονισμένων σχοινιών που έλκονται από την πτώση ενός μολύβδινου βάρους σε μια κλεψύδρα (άμμου), παρουσιάζεται ο μύθος του Ναυπλίου: η αυλαία ανοιγοκλείνει, μορφές κινούνται, ήχοι παράγονται, σκηνικά αλλάζουν, φωτιές ανάβουν, κεραυνοί πίπτουν, βροντές ακούγονται και πολλά άλλα θαυμαστά συμβαίνουν αυτόματα. Όλα αυτά δικαίως αναδεικνύουν το «στατόν» θέατρο ως το σημαντικότερο αυτοματισμό όλων των πολιτισμών της αρχαιότητας, ικανό να προβληματίζει ακόμα και τους σύγχρονους μηχανικούς του αυτοματισμού.

Ίσως ο ασφαλέστερος δείκτης της τεχνολογικής προόδου κάθε πολιτισμού είναι η διαθεσιμότητα και η αξιοπιστία των μετρητικών της οργάνων. Με τη χρήση τους υπάρχει η δυνατότητα της αμφίδρομης και παραγωγικής σχέσης μεταξύ της εμπειρικής τεχνικής και της στοχαστικής επιστήμης. Οι Έλληνες επινόησαν πλήθος μετρητικών οργάνων και συσκευών ακριβείας, όπως το γωνιόμετρο, τον γνώμονα, το οδόμετρο κ.ά., τα οποία επέτρεψαν την ανάπτυξη όλων των αρχαίων επιστημών από τη Μηχανική μέχρι την Αστρονομία. Τα υπερπόντια ταξίδια τους, η ακριβής μέτρηση της περιφέρειας της γης, η χαρτογράφηση του κόσμου και οι εκπληκτικές κατασκευές τους είναι μερικά μόνο από τα αποτελέσματα των παραπάνω.

Επινοώντας πληθώρα εξειδικευμένων εργαλείων και μετρητικών οργάνων, οι Έλληνες & με την αξεπέραστη αισθητική τους & σμίλεψαν το υπέροχο θαύμα του αρχαιοελληνικού κόσμου. Λειτουργώντας αμφίδρομα, η εφεύρεση εξαιρετικών μηχανών, όπως ο παντογράφος, η μηχανή κοπής εσωτερικών σπειρωμάτων κ.ά., οδήγησε με τη σειρά της στη δημιουργία πλήθους άλλων πολύπλοκων μηχανισμών και οργάνων.

Από τον 7ο αι. π.Χ. αρχίζει η επιστημονική χαρτογράφηση και γεωδαισία. Ο Θαλής ο Μιλήσιος υπολογίζει αποστάσεις και ύψη απρόσιτων αντικειμένων με μαθηματικές αναλογίες. Ο Ευπαλίνος ο Μεγαρεύς (6ος αι. π.Χ.) κατασκευάζει στη Σάμο μια υπόγεια σήραγγα 1.036 μέτρων για την τοποθέτηση του αγωγού ύδρευσης, με ταυτόχρονη διάνοιξη και από τα δύο άκρα της. Ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (610-545 π.Χ.) και ο Εκαταίος ο Μιλήσιος (549-472 π.Χ.) κατασκευάζουν χάρτη της οικουμένης, πάνω στο οποίο απεικονίζονται στεριές και θάλασσες. Κατά την Ελληνιστική εποχή βηματιστές και επιστήμονες με διόπτρες, οδόμετρα και ναυτικά δρομόμετρα καταμετρούν με ακρίβεια στεριανές και θαλάσσιες αποστάσεις ενώ σπουδαίοι θαλασσοπόροι εξερευνούν την οικουμένη, όπως ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης (περ. 380-310 π.Χ.) που υπολογίζει την ακτογραμμή της Αγγλίας και της Ιρλανδίας, και ανακαλύπτει την παγωμένη Θούλη (Ισλανδία). Ο Δικαίαρχος ο Μεσσήνιος (340-290 π.Χ.) επινοεί πρώτος χάρτη με ορθογώνιο σύστημα συντεταγμένων (με ισαπέχοντες καννάβους) και υποδιαίρεση σε στάδια με κέντρο αξόνων τη Ρόδο. Ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (275-194 π.Χ.) υπολογίζει με ακρίβεια την περιφέρεια της γης και κατασκευάζει χάρτη με παραλλήλους και μεσημβρινούς, ο οποίος είχε ως κέντρο αξόνων την Αλεξάνδρεια. Ο Ίππαρχος (190-120 π.Χ.) καθιερώνει σφαιρικό ορθογώνιο γεωγραφικό πλέγμα μοιριαίων παραλλήλων και μεσημβρινών με αρχή το Ιερό Ακρωτήριο της Ιβηρικής. Ο Μαρίνος ο Τύριος (60-130 μ.Χ.) επινοεί την ορθή κυλινδρική προβολή με ισαπέχοντες μεσημβρινούς και διαφοροποιημένους παραλλήλους, ανάλογα με τη μέγιστη διάρκεια της μεγαλύτερης ημέρας. Ο Πτολεμαίος (85-165 μ.Χ.) καταγράφει τις γεωγραφικές συντεταγμένες σε μοίρες 6.500 τοπωνυμίων στον επίπεδο παγκόσμιο χάρτη του.

«Αντίον ηελίου στήσας
ρίνα και  στόμα χάσκων,
δείξεις τας ώρας πάσι παρερχομένοις»

«Απέναντι από τον ήλιο
αν στήσεις τη μύτη σου με το στόμα να χάσκει
θα δείξεις την ώρα σ’ όλους τους περαστικούς»

Ελληνική Ανθολογία 11.418

Η μέτρηση του χρόνου είναι ίσως η πιο μυστηριώδης και συνάμα η πιο εντυπωσιακή ενασχόληση του ανθρώπου από τις απαρχές της ύπαρξής του. Πολλοί λαοί προγενέστεροι των Ελλήνων κατασκεύασαν ρολόγια- ημερολόγια, όμως σχεδόν πάντα αναλώνονταν στην κατασκευή μεγαλύτερων, υψηλότερων και εντυπωσιακότερων κατασκευών (Στόουνχενζ, οβελίσκοι Αιγυπτίων, κ.ά.).

Στην αρχαία Ελλάδα, τη χώρα του μέτρου (με μέτρο τον άνθρωπο) η επιστήμη υπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο την τεχνολογία και οι Έλληνες (από τον 6ο αι. π.Χ. έως το τέλος της αρχαιότητας) επινόησαν μια καταπληκτική συλλογή ρολογιών που τη χαρακτηρίζει η απεριόριστη φαντασία, η εκπληκτική ποικιλία, η υψηλή αισθητική και η εξαιρετική εργονομία. Η συλλογή αυτή τους καθιστά επάξια απόλυτους άρχοντες του χρόνου μέσα στην αιωνιότητα.

Σε όλους σχεδόν τους αρχαίους πολιτισμούς ημέρα ονομαζόταν το χρονικό διάστημα από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου και χωριζόταν σε 12 ώρες μεταβαλλόμενης διάρκειας ανάλογα με τη συνεχώς αυξομειούμενη διάρκεια της ημέρας κατά τη διάρκεια του έτους. Το έτος χωριζόταν σε 12 μέρη (ζώδια) που αντιστοιχούσαν στους ομώνυμους αστερισμούς. Επομένως τα αρχαία ωρολόγια μετρούσαν 365 διαφορετικά ωράρια (ανάλογα με την ημέρα του έτους) ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσαν και ως ημερολόγια. Τα ανακατασκευασμένα ηλιακά ωρολόγια που ακολουθούν έχουν σχεδιασθεί για λειτουργία σε τόπους γεωγραφικού πλάτους 37° 40´.

Λόγω της περιστροφής της γης γύρω από τον άξονά της, φωτίζεται από τον ήλιο κάθε χρονική στιγμή, η μισή σφαιρική επιφάνειά της, ενώ σκιάζεται η υπόλοιπη μισή.

Εκλειπτική ονομάζεται η φαινόμενη ετήσια τροχιά του ηλίου στην ουράνια σφαίρα (σύμφωνα με το υποθετικό γεωκεντρικό συμπαντικό σύστημα) η οποία σχηματίζει γωνία 23° 27´ με τον άξονα περιστροφής της γης. Το γεγονός αυτό αποτελεί το αίτιο της εμφάνισης των εποχών και της μεταβαλλόμενης διάρκειας ημέρας και νύκτας.

• Εαρινή ισημερία: 21 Μαρτίου (διάρκεια ημέρας = διάρκεια νύκτας = 12 ώρες)
• Άνοιξη: 21/3-21/6 (92 ημέρες και 20,2 ώρες)
• Θερινό ηλιοστάσιο: 21 Ιουνίου (μέγιστη διάρκεια ημέρας = 14 ώρες για τόπους γεωγρ. πλάτους 37° 40´, ελάχιστη διάρκεια νύκτας)
• Καλοκαίρι: 21/6-22/9 (93 ημέρες και 14,4 ώρες)
• Φθινοπωρινή ισημερία: 22 Σεπτεμβρίου (διάρκεια ημέρας = διάρκεια νύκτας = 12 ώρες)
• Φθινόπωρο: 22/9-22/12 (89 ημέρες και 18,7 ώρες)
• Χειμερινό ηλιοστάσιο: 22 Δεκεμβρίου (ελάχιστη διάρκεια ημέρας = 9 ώρες για τόπους γεωγρ. πλάτους 37° 40´, μέγιστη διάρκεια νύκτας)
• Χειμώνας: 22/12-21/3 (89 ημέρες και 0,5 ώρες)

21 Ιουν.    21 Μαρτ.   22 Δεκ.    22 Σεπ.

Ταύρος  – Δίδυμοι – Ιχθείς – Καρκίνος – Παρθένος – Ζυγός – Κριός – Σκορπιός

Αιγόκερως –  Τοξότης – Υδροχόος – Λέων

ΧΕΙΜ. ΗΛ.      ΙΣΗΜ.       ΘΕΡ.  ΗΛ.

ΕΙΔΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΩΡΟΛΟΓΙΩΝ

• Hλιακά (Σκιαθηρικά) ωρολόγια

Οι ώρες υποδεικνύονταν από τη σκιά πάνω σε μια ειδικά βαθμονομημένη επιφάνεια ενός οριζόντιου, κατακόρυφου ή κεκλιμένου δείκτη (γνώμονα), ή το σημάδι (φωτεινή κηλίδα) μιας οπής που φωτιζόταν από τις ακτίνες του ήλιου.

• Υδραυλικά ωρολόγια (Κλεψύδρες)
  
  Η αρχή λειτουργίας τους στηριζόταν στη σταθερή συνεχή ροή ύδατος ανάμεσα σε δύο δοχεία.

ΠΗΓΕΣ (για όλα τα ωρολόγια):  Βιτρούβιος, Περί αρχιτεκτονικής, Πτολεμαίος, Περί αναλήμματος-Αστρονομικά-Αποτελεσματικά, Ίππαρχος, Των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων εξήγησις, Οξύρ. πάπυρος 470. 31-85, Διόδωρος ο Σικελιώτης, Ιστορία, Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, Διογένης Λαέρτιος, Ιστορική βιβλιοθήκη, Απολλώνιος, Κωνικά, Στράβων, Γεωγραφία, Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, Φυσική ιστορία, Sharon Gibbs, Greek and Roman sundials, D. G. Price, Portable sundials in antiquity, Herman Diels, Antike Technik, Αστρονομικά μετρητικά όργανα, Οικονόμου-Νικολαντωνάκης-Νίτσιου,Σταμάτης, Άπαντα Αρχιμήδους, E. Wiedemann-F. Hauser, (Nova acta 100) Uhr des Archimedes, Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων.

Εφευρέτες κυρίως της Ελληνιστικής περιόδου, όπως ο Κτησίβιος, ο Φίλων κ.ά., δημιούργησαν πολλές εξαιρετικές μικροσυσκευές υψηλής τεχνολογίας. Σκοπός τους ήταν να υπηρετήσουν τις πολλές και διαφορετικές ανάγκες της ανεπτυγμένης κοινωνίας τους, όπως ο καταναλωτισμός της εύπορης τάξης για νέα αγαθά, η ανάγκη προσέλκυσης επισκεπτών στην αγορά με την τέχνη του εντυπωσιασμού, το ενδιαφέρον του ιερατείου για μαγικές συσκευές, ακόμη και η αναζήτηση εκπαιδευτικών μέσων για τους μαθητές των Τεχνικών Σχολών της εποχής τους. Από τα «Πνευματικά» του Φίλωνος του Βυζαντίου και του Ήρωνος του Αλεξανδρέως διασώθηκαν δεκάδες έξυπνες μικροσυσκευές, όπως μια ευφυής οινοχόη, μια συσκευή «μετατροπής» του νερού σε οίνο, ένας αυτόματος κρατήρας, ένα αυτοτροφοδοτούμενο σιντριβάνι, ένα σύστημα συναγερμού θύρας κ.ά.

Η υψηλή τεχνολογία, όπως είναι φυσικό, τέθηκε και στην υπηρεσία της θρησκείας, ιδιαίτερα κατά την Ελληνιστική περίοδο. Το ισχυρό και πλούσιο ιερατείο αναζητούσε μηχανικά θαύματα, προκειμένου να εδραιώνει τη θέση του, και χρηματοδοτούσε τους επιστήμονες γι’ αυτόν το σκοπό. Οι ναοί και τα μαντεία ήταν γεμάτα από ηχητικά και οπτικά εφέ. Είχαν επινοηθεί δεκάδες μυστηριώδεις συσκευές, διευρύνοντας τα όρια της αρχαίας Φυσικής, προκειμένου να παράγουν ψευδαισθήσεις. Οι ιερείς, ενεργώντας ως μάγοι και ενίοτε ως γιατροί, χειραγωγούσαν τους πιστούς και προσέλκυαν άλλους. Αυτόματες πόρτες, αυτόματοι κρουνοί, πουλιά που κινούνταν και κελαηδούσαν ήταν μερικά από τα δημοφιλέστερα. Μερικές φορές χρησιμοποιούνταν ακόμη και αγάλματα με μάτια που ανάβλυζαν αίμα ή αιωρούμενα άρματα.

Η μετακίνηση μεγάλων βαρών (λίθων) εμφανίζεται ήδη από την 5η χιλιετία π.Χ. στις εντυπωσιακές μεγαλιθικές κατασκευές της δυτικής Ευρώπης, και αργότερα παίρνει επικές διαστάσεις με τα κολοσσιαία οικοδομικά προγράμματα των πρώτων σπουδαίων πολιτισμών (Αιγυπτίων κ.ά.). Όμως, πρόκειται για οριζόντια μετακίνηση ή έλξη επί ειδικά διαμορφωμένου κεκλιμένου επιπέδου με τη χρήση μοχλών, ελκήθρων και σχοινιών, και απαιτούσε τη συγχρονισμένη εργασία πλήθους ανθρώπινου δυναμικού. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και οι επιβλητικές κατασκευές των Μυκηναίων: οι θολωτοί τάφοι και τα γιγάντια ανώφλια πυλών σε τείχη.

Η μεγάλη επανάσταση και στον τομέα αυτό συντελέστηκε από τους Έλληνες (τουλάχιστον από τον 6ο αιώνα π.Χ.), με την εφεύρεση της τροχαλίας και τη χρήση της σε ποικίλα πολύσπαστα (δίσπαστα, τρίσπαστα, κλπ. για το διπλασιασμό, τριπλασιασμό, κ.ο.κ. της ασκούμενης δύναμης), σε συνδυασμό με την επινόηση και εφαρμογή διαφόρων τύπων βαρούλκου για τον πολλαπλασιασμό της ασκούμενης δύναμης ανάλογα με τον λόγο του μήκους των κινητήριων μοχλοβραχιόνων προς την ακτίνα των κυλίνδρων περιέλιξης των ελκτικών σχοινιών. Η εφεύρεση και ανάπτυξη πολλαπλών ανυψωτικών μηχανημάτων –όπως η μονόκωλος ανυψωτική μηχανή (σημερινός μονήρης γερανοβραχίων), η δίκωλος ανυψωτική μηχανή (σημερινή γερανογέφυρα), η συνεργασία τετράκωλων ανυψωτικών μηχανών (σημερινά ικριώματα) κ.ά.– σε συνδυασμό με τη χρήση ευφυών συστημάτων πρόσδεσης των λίθων, εντυπωσιακών συστημάτων πέδησης και αναστολής, λιπαντικών αλλά και ειδικών ολισθητήρων, κυλίστρων και κατάλληλων τροχοφόρων οδήγησαν στο ελληνικό αρχιτεκτονικό θαύμα.

Η σημερινή ανυψωτική τεχνολογία είναι άμεση εξέλιξη της εντυπωσιακής ανυψωτικής τεχνολογίας των αρχαίων Ελλήνων που πραγματεύτηκαν θεωρητικά σπουδαίοι Έλληνες μηχανικοί, όπως ο Αρχιμήδης, ο Ήρων, ο Πάππος κ.ά.

Τα πολύσπαστα

Αποτελούνταν από συνδυασμό μιας σταθερής και μιας ελεύθερης «τροχαλίας» σε ένα αλληλοεξαρτώμενο σύστημα μέσω του σχοινιού ανύψωσης. Στην ξύλινη ή μεταλλική «θήκη» κάθε «τροχαλίας» προσαρμόζονταν ένας ή περισσότεροι άξονες και γύρω από τον καθένα τους περιστρέφονταν ένας ή περισσότεροι «τροχίλοι». Τρίσπαστο ονομαζόταν το σύστημα με τρεις τροχίσκους (δύο στην πάνω «τροχαλία» και έναν στην κάτω). Τετράσπαστο ονομαζόταν το σύστημα με τέσσερεις τροχίσκους (από δύο στην κάθε «τροχαλία»), κ.ο.κ.

ΠΗΓΕΣ: Βιτρούβιος, Περί αρχιτεκτονικής, Χ, Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Μηχανική, Πάππος ο Αλεξανδρεύς, Μηχανική.

Σύνδεσμοι, γόμφοι και εμπόλια

Για την ασφαλή οριζόντια συναρμογή των γειτονικών λίθων χρησιμοποιούνταν ορειχάλκινοι ή σιδερένιοι «σύνδεσμοι» συνήθως σχήματος I που τοποθετούνταν σε αντίστοιχες λαξευμένες υποδοχές των λίθων και σταθεροποιούνταν και προστατεύονταν με τη χύτευση μόλυβδου. Για τη σταθερή κατακόρυφη συναρμογή τους χρησιμοποιούνταν οι «γόμφοι» δηλ. ορειχάλκινα ή σιδερένια ελάσματα που τοποθετούνταν με παρόμοιο τρόπο. Για την ασφαλή σύνδεση των σπονδύλων των κιόνων χρησιμοποιούνταν τα «εμπόλια» δηλ. ξύλινα στοιχεία τετραγωνικής διατομής που τοποθετούνταν σε αντίστοιχες τετραγωνικές εγκοπές στο κέντρο των σπονδύλων. Τα «εμπόλια» έφεραν οπές στο κέντρο τους και συνδέονταν μεταξύ τους με τον «πόλο» έναν κατακόρυφο ξύλινο συνήθως αξονίσκο που επέτρεπε την ελεύθερη περιστροφή των σπονδύλων.

ΠΗΓΕΣ: Α. Ορλάνδος, Τα υλικά δομής των αρχαίων Ελλήνων (Ι και ΙΙ), Μανώλης Κορρές, Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα.

Τα βαρούλκα

Αποτελούνταν κατά βάση από ένα μεγάλο άξονα όπου τυλιγόταν το σχοινί έλξης του φορτίου και είτε σταθερά προσαρμοσμένους στον άξονα ακτινωτούς τροχούς, είτε κινητούς μοχλοβραχίονες σε ειδικές υποδοχές του, για να εφαρμόζεται η απαιτούμενη ελκτική δύναμη από τους χειριστές. Πολλές φορές έφεραν τροχαλίες και σπανιότερα οδοντωτούς τροχούς ή και ατέρμονες κοχλίες για επιπλέον αύξηση της παραγωγικότητάς τους.

Τα βαρούλκα εδάφους για την έλξη του σχοινιού ανύψωσης και την τάνυση των «επιτόνων» προσδένονταν σε έναν ισχυρά πακτωμένο κατακόρυφο πάσσαλο ενώ τα βαρούλκα των ικριωμάτων τοποθετούνταν με κατρακύλια πάνω σε οριζοντιωμένες δοκούς για την ευχερή οριζόντια μετατόπισή τους.

ΠΗΓΕΣ: Βιτρούβιος, Περί αρχιτεκτονικής, Χ», Ήρων ο Αλεξανδρεύς, Μηχανική, Πάππος ο Αλεξανδρεύς, Μηχανική.

Τρόποι ανάρτησης των λίθων

Για την ανύψωσή τους οι λίθοι περιβάλλονταν συνήθως με χοντρά σχοινιά (με τη χρήση ξύλων για την προστασία των ακμών τους), που προσδένονταν στην αρπάγη του γερανού. Λόγω, όμως, της δυσχερούς απομάκρυνσης των σχοινιών σε αρκετές περιπτώσεις (τα σχοινιά πλακώνονταν από τον υπερκείμενο λίθο μετά την τοποθέτησή του), επινοήθηκαν διάφορα άλλα ευφυή συστήματα πρόσδεσης των λίθων, όπως:

Α) Σύστημα πρόσδεσης των λίθων μέσω οπών σχήματος U που λαξεύονταν στην επάνω επιφάνεια και εσωτερικά του λίθου (π.χ. Ολυμπία, Δελφοί, Αφαία κ.α.).

Β) Σύστημα πρόσδεσης των λίθων μέσω λαξευμένων προεξοχών (αγκώνες) στις επιμήκεις πλαϊνές επιφάνειες των λίθων, οι οποίες αργότερα συνήθως αφαιρούνταν (π.χ. Παρθενών, Προπύλαια κ.α.).

Γ) Σύστημα πρόσδεσης των λίθων μέσω λαξευμένων εγκάρσιων αυλάκων στο κάτω μέρος και ενίοτε και στα πλάγια του λίθου (π.χ. Σελινούς κ.α.).

Δ) Σύστημα πρόσδεσης των λίθων μέσω λαξευμένων αυλάκων σχήματος U στις εγκάρσιες πλαϊνές επιφάνειες του λίθου (π.χ. Ακράγας, Αφαία κ.α.).

Ε) Σύστημα πρόσδεσης των λίθων με τη βοήθεια ζεύγους λαβών (άγκυρες και αρπάγες) αγκιστρωμένων σε τόρμους, εντορμίες και κατάλληλα λαξευμένες οπές του λίθου (π.χ. Ακρόπολη, Ολυμπία, Δελφοί, Επίδαυρος κ.α.).

ΣΤ) Σύστημα πρόσδεσης των λίθων με τη βοήθεια του καρκίνου, μιας ψαλιδόσχημης αρθρωτής λαβίδας που τα κάτω άκρα της αγκιστρώνονταν σε κατάλληλες υποδοχές στο επάνω μέρος ή στα πλάγια του λίθου και περισφίγγονταν αυτόματα με την ανύψωσή του (π.χ. Σούνιο κ.α.).

Ζ) Σύστημα πρόσδεσης των λίθων με τη βοήθεια του λύκου, ενός συστήματος δύο μεταλλικών ή, σπανιότερα, ξύλινων στελεχών (το ένα ορθογώνιας και το άλλο τραπεζοειδούς διατομής με τη μία μόνο πλευρά κεκλιμένη), τα οποία εφαρμόζονταν σε αντίστοιχα λαξευμένες τραπεζοειδείς υποδοχές του λίθου (λοξές στη μία πλευρά), ώστε να σφηνώσουν αυτόματα κατά την ανύψωση (π.χ. Ναός του Ηφαίστου στην Αρχαία Αγορά κ.α.). Η ανάρτηση γινόταν είτε από μία οπή είτε από το διαμορφωμένο άγκιστρο του τραπεζοειδούς στελέχους. Κατά την ύστερη Ελληνιστική περίοδο χρησιμοποιήθηκε λύκος με τρία στελέχη, τα δύο εκ των οποίων τραπεζοειδούς διατομής με αντίθετες κλίσεις (καμπάνα).

ΠΗΓΕΣ: Α. Ορλάνδος, Τα υλικά δομής των αρχαίων Ελλήνων (Ι και ΙΙ), Μανώλης Κορρές, Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα.

Στον αρχαίο κόσμο, μέχρι το τέλος του 5ου αιώνα π.Χ., ελάχιστες ήταν οι καινοτομίες στην αμυντική και πολιορκητική τέχνη. Η ασφάλεια των τειχών, η αριθμητική υπεροχή αλλά κυρίως η ανδρεία των στρατιωτών ήταν συνήθως τα κύρια συγκριτικά πλεονεκτήματα των αντιπάλων. Όμως, και σ’ αυτόν τον τομέα οι Έλληνες άλλαξαν τα δεδομένα.

Η αρχή έγινε στις Συρακούσες το 399 π.Χ. (επί Διονύσιου του Πρεσβύτερου), με τη συστηματοποιημένη αρωγή της τεχνολογίας στην άμυνα της πόλης. Πλήθος μηχανικών πειραματίστηκαν τις δεκαετίες που ακολούθησαν, με αποτέλεσμα την παραγωγή οξυβελών καταπελτών (εκτοξευτών βελών και μικρών λίθων μεγάλου βεληνεκούς και ισχυρής δύναμης κρούσης) αλλά και άλλων μηχανημάτων, με αποκορύφωμα τις τρομερές πολεμικές μηχανές του Αρχιμήδη.

Όμως, η μεγαλύτερη ώθηση στην πολιορκητική τέχνη πραγματοποιήθηκε από τους Μακεδόνες (τον Φίλιππο Β΄, τον Μέγα Αλέξανδρο και τους Επιγόνους), με την παραγωγή πανίσχυρων καταπελτών αλλά και την επινόηση εκπληκτικών σε σύλληψη και εντυπωσιακών σε αποτέλεσμα πολιορκητικών μηχανών. Τότε κατασκευάστηκαν τα τρομερά «τεθωρακισμένα» της εποχής, όπως οι γιγάντιοι πύργοι πολιορκίας (ελεπόλεις), οι πανίσχυροι στεγασμένοι κριοί, τα αποτελεσματικότατα παλινδρομικά κρουστικά τρύπανα, κ.ά. Κορυφαίο επίτευγμα της εποχής υπήρξε ο πολυβόλος καταπέλτης των Ροδίων, ένας μηχανισμός συνεχούς αυτόματης ρίψης βελών.

Το αθλητικό ιδεώδες με ένα κλαδί ως έπαθλο, η υγιής άμιλλα και η αντίληψη «νους υγιής εν σώματι υγιεί» γεννήθηκαν και γιγαντώθηκαν στην Αρχαία Ελλάδα κατά την Αρχαϊκή περίοδο, αν και υπήρχαν ήδη αγωνίσματα και αγώνες από τη Μινωική και Μυκηναϊκή εποχή. Η σημαντικότερη πανελλήνια αθλητική εκδήλωση ήταν οι Ολυμπιακοί αγώνες, που καταγράφονταν ήδη από το 776 π.Χ. και αποτελούσαν μέτρο κοινής χρονολόγησης των Ελλήνων. Εκτός από τους πανελλήνιους αγώνες (Ολύμπια, Πύθια, Νέμεα και Ίσθμια), διεξάγονταν δεκάδες άλλοι τοπικοί αγώνες. Κάθε πόλη είχε απαραίτητα ένα Γυμνάσιο (γυμναστήριο) και τις περισσότερες φορές μια Παλαίστρα και ένα Στάδιο. Όμως, και σε αυτόν τον τομέα οι Έλληνες επινόησαν εξαιρετικά καινοτόμες εφαρμογές, από τους αλτήρες των αλτών και τις αγκύλες των ακοντιστών για τη βελτίωση των επιδόσεων μέχρι τους κάθε λογής μηχανισμούς για την αποφυγή της πρόωρης εκκίνησης των αθλητών. Η σημαντικότερη, όμως, καινοτομία ήταν η ιππάφεση του Κλεοίτα, μια ευφυέστατη μηχανική διάταξη που εξασφάλιζε την ετεροχρονισμένη αλλά δίκαιη εκκίνηση των αρμάτων και των ίππων στις αρματοδρομίες και τις ιπποδρομίες του ιπποδρόμου της Αρχαίας Ολυμπίας.

Τα παιχνίδια των Αρχαίων Ελλήνων ήταν αναπόσπαστο τμήμα του πολιτισμού τους. Ατομικά και ομαδικά, πνευματικά και ψυχαγωγίας, παίζονταν από μικρούς και μεγάλους, στο σπίτι, στην αγορά, στα συμπόσια, στις εορτές, ακόμη και στα διαλείμματα των μαχών. Από τα πλέον εντυπωσιακά είναι τα μηχανικά αυτόματα παιχνίδια, όπως ο μαγικός χορός, η αιωρούμενη σφαίρα και το μαγικό μηχανικό άλογο όπου κόβεται διαμπερώς ο λαιμός του (με μαχαίρι από τον παρουσιαστή του αυτομάτου) και ταυτόχρονα αυτό να συνεχίζει αυτόματα να πίνει νερό από ένα κύπελλο. Πολλά από τα παιχνίδια στρατηγικής είναι προγονικά των δημοφιλέστερων σύγχρονων επιτραπέζιων παιχνιδιών, όπως το πόλεις ή πόλις (σκάκι), η κυβευτική τηλία (τάβλι), το οστομάχιον (παζλ και τάνγκραμ) και το τριόδιν (τρίλιζα).

Το υψηλό επίπεδο της αρχαίας ελληνικής ιατρικής τεχνολογίας αντανακλάται στα εξειδικευμένα χειρουργικά εργαλεία, που έφεραν στο φως οι ανασκαφές από τη Μυκηναϊκή Περίοδο κιόλας περίοδο (π.χ. τάφος Ναυπλίας). Κεφαλοτρύπανα, μηνιγγοφύλακες, μητροσκόπια (κολποσκόπια), εξολκείς βελών, νυστέρια, λαβίδες, άγγιστρα, βελόνες καυστηριασμού και συρραφής, καθετήρες και βλεφαροκάτοχα και άλλα.

Με τη βοήθειά τους οι Έλληνες γιατροί όπως  ο Ιπποκράτης ο Κώος (5ος αι. π.Χ.), ο Ηρόφιλος ο Χαλκηδόνιος (3ος αι. π.Χ.), ο Γαληνός (2ος αι. μ.Χ.), κ.ά. επιτύγχαναν εξαιρετικές χειρουργικές επεμβάσεις από κρανιοανατρήσεις μέχρι θεραπείες του οφθαλμολογικού καταρράκτη, ορθοδοντικές επεμβάσεις όπως τεχνητά δόντια και γέφυρες, «Απολλώνειες» (Καισαρικές) τομές, ακόμη και δημιουργίες τεχνητών μελών.

Στην υδραυλική τέχνη οι Έλληνες αφομοίωσαν τεχνικές άλλων πολιτισμών, τις εξέλιξαν ή επινόησαν καινούριες με εξαιρετική ευφυΐα, όπως οι περίφημες εφευρέσεις του 3ου αιώνα π.Χ.: ο υδραυλικός κοχλίας του Αρχιμήδη, η εμβολοφόρος αντλία του Κτησίβιου,ο υποδιαιρούμενος τροχός και η αλυσιδωτή αντλία του Φίλωνος του Βυζαντίου, κ.ά.

Στις κατασκευές υδραυλικών δικτύων, το πανάρχαιο αποστραγγιστικό δίκτυο της Κωπαΐδας (14ος αιώνας π.Χ.) εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα  με το μέγεθός του (πάνω από 2.300 μέτρα υπόγεια σήραγγα αποστράγγισης), ενώ το Ευπαλίνειο όρυγμα  (6ος αιώνας π.Χ.) στη Σάμο (υπόγεια σήραγγα μήκους 1.036 μέτρων για την εγκατάσταση αγωγού μεταφοράς πόσιμου ύδατος κάτω από βουνό) αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της αρχαιότητας &με συνεχή λειτουργία 1.000 τουλάχιστον ετών& και αντικείμενο θαυμασμού, ειδικά για τον τρόπο κατασκευής του με την ταυτόχρονη διάνοιξη και από τα δύο άκρα του.

Μεταφέροντας στοιχεία της υδραυλικής τέχνης και σε άλλους τομείς, δημιούργησαν εκπληκτικές κατασκευές (π.χ. το μουσικό όργανο Ύδραυλις).

Το νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου πελάγους και ο ναυτεμπορικός χαρακτήρας των κατοίκων του οδήγησε στο ναυπηγικό ελληνικό θαύμα και έκανε τους Έλληνες απόλυτους κυρίαρχους των θαλασσών. Από το 9000 π.Χ. με τα ευρήματα οψιδιανού από τη Μήλο των Κυκλάδων στο σπήλαιο Φράχθι της Αργολίδας τεκμηριώνεται το αρχαιότερο εμπορικό ταξίδι στην ανθρώπινη ιστορία. Μέχρι το 1500 π.Χ. η θαλασσοκράτειρα μινωική Κρήτη περιπλέει τη Μεσόγειο (και όχι μόνο) με τα εξαιρετικής αρτιότητας (κωπήλατα – ιστιοφόρα) ποντοπόρα πλοία της. Στα χρόνια που ακολούθησαν τα «στρογγυλά» εμπορικά πλοία με τα τετράγωνα ιστία τους εξακολούθησαν να είναι οι διακομιστές προϊόντων και πολιτισμού σε κάθε γωνιά του κόσμου. Παράλληλα, με τις πολεμικές αντιπαραθέσεις στο σταυροδρόμι του Αιγαίου, οι Έλληνες διαπίστωσαν ότι στη θάλασσα η ταχύτητα ήταν ένα ισχυρό στρατιωτικό πλεονέκτημα. Τα ταχύτερα πλοία μπορούσαν να πλησιάσουν από το πλάι τα αντίπαλα πλοία, να τα εμβολίσουν και να τα βουλιάξουν. Έτσι η εξέλιξη των πολεμικών πλοίων μετατράπηκε σε έναν αγώνα για μεγαλύτερη ταχύτητα. Τα πλοία από «στρογγυλά» όπως ήταν τα εμπορικά έγιναν «μακρά» δηλ. απέκτησαν ρηχή καρίνα και επιμήκη μορφή ώστε να είναι υδροδυναμικά και να αναπτύσσονται πολλοί κωπηλάτες (με ελάχιστους στρατιώτες). Τα ιστία ήταν πλέον βοηθητικά. Οι τριαντακόντοροι, οι πεντηκόντοροι, οι διήρεις και οι ταχύτατες τριήρεις αποτέλεσαν τη ναυπηγική τεχνολογία αιχμής για την κάθε εποχή. Τα κολοσσιαία εμπορικά ψυχαγωγικά πλοία των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου (όπως η Συρακουσία) έφθασαν τη ναυπηγική τέχνη στα όριά της και χρειάσθηκαν 1500 χρόνια για να ξεπεραστεί.

Τρόποι ναυπήγησης των πλοίων

Η ναυπήγηση των πλοίων των αρχαίων Ελλήνων (και των άλλων αρχαίων πολιτισμών) ξεκινούσε με το κτίσιμο (εκατέρωθεν της ισχυρής δοκού της καρίνας και των ποδοστημάτων) των πλαϊνών σανίδων του «πετσώματος» και τελείωνε με την τοποθέτηση των εγκάρσιων «νομέων» του σκελετού (που χρησιμοποιούνταν κυρίως για την στήριξη των υπερκείμενων βοηθητικών κατασκευών). Ο τρόπος αυτός ονομάζεται «πρώτα το κέλυφος» και είναι αντίθετος του σύγχρονου τρόπου ναυπήγησης «πρώτα ο σκελετός» που εφαρμόζεται από τον 7ο αιώνα μ.Χ. Η συναρμογή των σανίδων του κελύφους του πλοίου επιτυγχανόταν με δύο μεθόδους. Στα «ραφτά» πλοία με τη διάνοιξη οπών κατά μήκος των σανίδων και το ράψιμό τους με ισχυρά σχοινιά. Στα πλοία «με μόρσα» με τη διάνοιξη εντορμιών στα πλαϊνά των σανίδων, την προσαρμογή τενόντων (τόρμων) σε αυτές και την ασφάλισή τους με πείρους. Ενίοτε σε δύσκολα σημεία εφαρμόζονταν ταυτόχρονα και οι δύο μέθοδοι.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο υπήρξε μια εκπληκτική καινοτομία σε παγκόσμια κλίμακα και ενσωμάτωνε κάθε φορά την τεχνολογία αιχμής της εποχής. Η ίδια η εξέλιξη του θεάτρου ως οικοδομήματος υπήρξε εντυπωσιακή από την απομονωμένη «ορχήστρα» με την προσθήκη του ιδιοφυούς «κοίλου» και τη χρήση απλών ξύλινων σκηνικών έως τα εκθαμβωτικά λίθινα συγκροτήματα με την εκπληκτική «σκηνή», με τις υπέροχες κιονοστοιχίες του «προσκηνίου» και των δύο «παρασκηνίων», την επιβλητική εξέδρα του «λογείου» και τις απόλυτα εναρμονισμένες στο χώρο «παρόδους».

Από τα πρώιμα χρόνια της εμφάνισης του θεάτρου (6ος αιώνας π.Χ.) πλήθος τεχνολογικών καινοτομιών βρήκαν εφαρμογή ή επινοήθηκαν για να βελτιστοποιήσουν τη λειτουργία του και να εξυπηρετήσουν το θέαμα.  Η «Χαρώνειος κλίμακα» (μια κρυφή υπόγεια διάβαση για την έλευση του Χάροντα), τα «αναπιέσματα» (ένα σύστημα καταπακτών για την ταχεία εμφάνιση και εξαφάνιση προσώπων και αντικειμένων), οι «περίακτοι» (περιστρεφόμενες πρισματικές κατασκευές για την ταχεία αλλαγή των σκηνικών) , ο «από μηχανής θεός» (μια ανυψωτική μηχανή για την εναέρια μεταφορά προσώπων – πρόδρομος των σημερινών ανυψωτικών θεατρικών μηχανισμών), το «εκκύκλημα» και η «εξώστρα» (για την απλή μεταφορά νεκρών ή αντικειμένων στη σκηνή έως την ταχεία εμφάνιση ή και αλλαγή του εσωτερικού σκηνικού όμοια με τις σύγχρονες περιστροφικές σκηνές πάνω σε βαγονέτο).

Η δυσκολία της έλξης μεγάλων φορτίων λύθηκε οριστικά στην αρχαία Ελλάδα με την επινόηση ισχυρών μηχανημάτων που χαρακτηρίζονταν συνήθως με το γενικό όρο βαρουλκοί. Με την ανακάλυψη της μηχανικής έλικας (ατέρμων κοχλίας) και την εφαρμογή της σε κιβώτια οδοντωτών τροχών, η υπερνίκηση μεγάλων βαρών φαινόταν πλέον ότι δεν είχε όρια. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αρχιμήδης εφάρμοσε αυτήν την τεχνική, παρουσία του βασιλιά Ιέρωνα B΄ και κατάφερε, περιστρέφοντας έναν χειρομοχλό και εξασκώντας ελάχιστη δύναμη, να καθελκύσει μόνος του το κολοσσιαίο πλοίο «Συρακουσία», το οποίο είχε ναυπηγηθεί υπό την επίβλεψή του. Παρατηρώντας αυτήν την ανεξάντλητη υπερνίκηση μεγάλων βαρών με την προσθήκη επιπλέον οδοντωτών τροχών ή τροχαλιών, αναφώνησε ενθουσιασμένος «δῶς μοι πᾶ στῶ καὶ τὰν γᾶν κινάσω», δηλαδή δώσε μου ένα σημείο να σταθώ και τη γη θα μετακινήσω (Πάππος ο Αλεξανδρεύς).

Για παράδειγμα, έλικα συνεργαζόμενη με οδοντωτό τροχό 500 οδόντων, με λόγο χειρομοχλού-αξονίσκου έλικας 1:10 και λόγο οδοντωτού τροχού-τυμπάνου 1:10, αυξάνει την εφαρμοζόμενη δύναμη 50.000 φορές!

Η προσφορά των αρχαίων Ελλήνων στα μαθηματικά ήταν τεράστια. Στη γεωμετρία η επίλυση προβλημάτων με τη χρήση μόνο κανόνα και διαβήτη οδήγησε στην ανάπτυξη της γεωμετρικής άλγεβρας και στη θεμελίωση της Ευκλείδειας γεωμετρίας που απαράλλακτη διδάσκεται ως τις μέρες μας. Εισήχθηκαν η ανάλυση, η σύνθεση, η επαγωγή ως επιστημονικές μέθοδοι. Την ελληνιστική περίοδο αναπτύχθηκε ένα είδος τριγωνομετρίας με τη βοήθεια αναλυτικών πινάκων των χορδών της περιφέρειας ενός κύκλου. Επινοήθηκε μια μέθοδος διαφόρισης σε ορθογώνιο ή και πλαγιογώνιο σύστημα συντεταγμένων για την αντιμετώπιση προβλημάτων στις ακρότατες τιμές. Ανακαλύφθηκαν μέθοδοι ολοκλήρωσης για τον υπολογισμό ειδικών εμβαδών, όγκων, μηκών και κέντρων βαρών. Τέλος για την επίλυση εξισώσεων 3ου και 4ου βαθμού χρησιμοποιήθηκαν ευφυέστατες μηχανικές δομές (κινηματική γεωμετρία) όπως ο κυβιστής του Πλάτωνα, το μεσολάβιον του Πτολεμαίου και ο τριχοτόμος (μέσω της κογχοειδούς) του Νικομήδη.

Στον ελληνικό κόσμο εφαρμόζεται για πρώτη φορά η λειτουργία μηχανημάτων χωρίς την εργασία ανθρώπων ή ζώων αλλά με τη δύναμη του κινούμενου νερού και του ανέμου και μάλιστα με τη χρήση ευφυών τρόπων μετάδοσης της κίνησής τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο «ελληνικός» νερόμυλος του Στράβωνος με την κάθετη μετάδοση συμπλεκόμενων τροχών και η ανεμοκίνητη ύδραυλις του Ήρωνος με τον μετατροπέα της περιστροφικής κίνησης σε παλινδρομική.

Ο πολιτισμός των αρχαίων Ελλήνων, όσο κανένας άλλος, ήταν διαποτισμένος από τη μουσική, η οποία ήταν, βέβαια, άρρηκτα συνυφασμένη με την ποίηση και την όρχηση.

Η αρχαιοελληνική μουσική είχε τεράστια ποικιλία με τους πολλούς διαφορετικούς της τρόπους (μιξολύδιο, λύδιο, φρύγιο, δώριο, αιώλιο, ιώνιο, κ.ά.) αντί των δύο (της μείζονος και ελάσσονος κλίμακος) της σύγχρονης δυτικής μουσικής. Επίσης, ήταν πλουσιότερη, με το χρωματικό και το εναρμόνιο γένος και τις αποχρώσεις τους (χροιές), τα οποία συμπλήρωναν το διατονικό γένος που χρησιμοποιούμε αποκλειστικά σήμερα.

Τέλος, μας κληροδότησε τη «θεωρία των μουσικών διαστημάτων» που, όμως, στη σύγχρονη ευρωπαϊκή μουσική υπέστησαν τον «βάναυσο» συγκερασμό τους προς όφελος της πολυφωνίας και σε βάρος των τέλειων φυσικών μουσικών διαστημάτων, που μελέτησαν ενδελεχώς οι αρχαίοι θεωρητικοί της μουσικής, από τον Πυθαγόρα και τον Αριστόξενο μέχρι τον Πτολεμαίο.

Το πλήθος των καλλιτεχνικών απεικονίσεων και των βιβλιογραφικών αναφορών, καθώς και η σποραδική διάσωση μουσικών αποσπασμάτων στην αρχαία σημειογραφία (παρασημαντική) μας επιτρέπουν την ανακατασκευή πλήθους μουσικών οργάνων και την αναβίωση της αρχαιοελληνικής μουσικής.

Μουσική γραφή και μουσικά τεκμήρια
Τουλάχιστον από τον 3ο αι. π.Χ. εμφανίζεται σε πάπυρους και επιγραφές ένα σύστημα μουσικής γραφής, όπου οι μουσικοί φθόγγοι σημειώνονται μέσω γραμματικών συμβόλων πάνω από τις συλλαβές των στίχων ενώ οι αξίες των φθόγγων ορίζονται από συγκεκριμένα συμπληρωματικά σημάδια. Η απόδοση των φθόγγων είναι γνωστή από τους εκτεταμένους πίνακες πολλών συγγραφέων (π.χ. Αλύπιος).

Το τραγούδι του Σείκιλου (2ος αι. π.Χ.)
Το παγκοσμίως αρχαιότερο γνωστό τραγούδι, με στίχους, νότες και αξίες.

Από τα 100 περίπου σωζόμενα μουσικά κείμενα της αρχαιότητας, το τραγούδι του Σείκιλου αποτελεί την αρχαιότερη παγκοσμίως ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση.

Πρόκειται για ένα επίγραμμα και ένα συγκλονιστικό τραγούδι με διαχρονικό μήνυμα που ο Σείκιλος (πιθανότατα ένας λυρικός ποιητής και μουσικός των ελληνιστικών χρόνων) αφιέρωσε στη ζωή όλων μας. Ήταν σκαλισμένα πάνω σε μια μικρή, στρογγυλή, μαρμάρινη επιτύμβια στήλη, χρονολογούμενη από το 2ο αι. π.Χ.

Το επίγραμμα
«Εικόνα είμαι, παρά πέτρα,
με τοποθέτησε ο Σείκιλος εδώ
ως αθάνατη μνήμη,
ένα μνημείο για πολλά χρόνια.»

Το τραγούδι
«Όσο ζεις, λάμπε
καθόλου μη λυπάσαι
η ζωή είναι σύντομη
και ο χρόνος το τέλος απαιτεί.»

Ο επιτύμβιος κιονίσκος πάνω στον οποίο είναι χαραγμένο το τραγούδι του Σείκιλου, ανακαλύφθηκε το 1883 στις Τράλλεις (κοντά στην Έφεσο) της Μ. Ασίας και ξαναχάθηκε το 1922 κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής καταστροφής. Βρέθηκε τυχαία (σπασμένη στη βάση της) στον κήπο μιας γυναίκας που τη χρησιμοποιούσε ως βάση για μια γλάστρα. Σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο της Δανίας, αποτελώντας ένα μνημείο για πάντα, όπως το επιθυμούσε ο Σείκιλος…